मैले पनि सामाजिक सञ्जालको संसारमा घुस्दा एक नयाँ संसार भेटें। जहाँ एकातिर आफ्ना विचार र भावनाहरू साझा गर्न सकिन्छ, अर्को तिर, विकृतिहरू र दुरुपयोगका अनगिन्ती उदाहरण पनि छन्। हामीमध्ये धेरैलाई यो थाहा छ कि सामाजिक सञ्जालले समाजमा सकारात्मक प्रभाव पारेको छ। सूचना छिटो र सहजै फैलिन्छ, समाजका विभिन्न पक्षमा आवाज उठाउन सजिलो हुन्छ, र नयाँ सम्बन्ध र मित्रता पनि निर्माण हुन्छ। तर, त्यहाँ पनि विकृतिहरू छन्—ट्रोलिङ, साइबर बुलिङ, अपमानजनक टिप्पणीहरू, र कहिलेकाहीँ नीजि जीवनमा अनावश्यक हस्तक्षेप।
मैले आफूले देखेका केही घटनाहरूलाई सम्झँदा, कहिलेकाहीं यस्ता विकृतिहरूले मानिसको जीवनमा गम्भीर असर पुर्याउँछन्। उदाहरणका लागि, सामाजिक सञ्जालमा ह्याङ्ग गरिएको अश्लील वा मिथ्या जानकारी, अन्यलाई ताना मारी अपमान गर्ने प्रचलन, र केही मानिसहरूले झुटो पहिचान प्रयोग गरेर असल नामलाई बदनाम गर्नेलगायतका घटनाहरूले समाजलाई विकृत बनाएका छन्। यसले मेरो व्यक्तिगत अनुभवलाई पनि असर पुर्याएको छ। यद्यपि, सामाजिक सञ्जालले सकारात्मकता पनि ल्याएको छ—सपना पुरा गर्ने अवसर, बेरोजगारीको सामना गर्दै नयाँ व्यवसायको शुरुआत, र अनगिन्ती प्रेरणादायक उदाहरणहरू जसले हामीलाई अघि बढ्न उत्साहित गर्छ।
सामाजिक सञ्जाल, जसलाई हामी आधुनिक युगको नयाँ क्रान्ति मान्दछौँ, यसको उपयोगले हाम्रो जीवनमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ। कुनै समय थियो, जब जानकारी र विचारहरू फैलाउन परम्परागत मिडियाको प्रयोग मात्र सीमित थियो, तर अब हामी सबै आफ्नो स्मार्टफोन र कम्प्युटरमार्फत एक क्लिकमा संसारभरिका मानिसहरूसँग जडान राख्न सक्छौं। यसले हामीलाई सामाजिक, व्यावसायिक र व्यक्तिगत जीवनका सन्देशहरू साझा गर्ने ठूलो अवसर दिएको छ।
तर, यस सामाजिक सञ्जालको उज्यालो पक्षसँगै यसको अन्धकार पक्ष पनि हटेको छैन। ट्रोलिङ, साइबर बुलिङ, नक्कली समाचार फैलाउने, अश्लील सामग्रीको प्रसार, र अन्य अनलाइन अपराधहरूले समाजलाई नकारात्मक रूपमा प्रभावित गरेका छन्। मैले र हामी सबैले यस्ता घटनाहरू देखेका छौँ, जहाँ सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोगका कारण मानिसहरूको जीवनमा गम्भीर समस्या आएको छ। साथै, यसको प्रयोगले निजता र व्यक्तिगत सीमाहरूसम्म घेराबन्दी गरिरहेको छ।
यसै बीच, सरकारले सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोगलाई नियन्त्रण गर्नका लागि ‘सामाजिक सञ्जाल नियमन विधेयक’ ल्याएको छ। यस विधेयकको उद्देश्य भनेको अनलाइन प्लेटफर्महरूमा हुने गलत र अपराधजन्य गतिविधिहरूलाई कानुनी रूपमा नियन्त्रण गर्न हो। यसका प्रमुख प्रावधानहरूमा अनलाइन अपराधको विभिन्न प्रकारमा कडा सजाय र दण्डको व्यवस्था गरिएको छ। यसले केवल अनलाइन प्लेटफर्महरूमा हुने अपराधको नियन्त्रण मात्र गर्दैन, त्यसको साथसाथै यसले नागरिकको सुरक्षाको सुनिश्चितता गर्न मद्दत पुर्याउने छ।
सामाजिक सञ्जाल नियमन विधेयकका प्रमुख प्रावधानहरू:
१. अनुमति नलिई सामाजिक सञ्जाल चलाए: जसमा २५ लाखसम्म जरिवाना वा ५ वर्षसम्म कैदको सजाय प्रस्ताव गरिएको छ।
२. राष्ट्रहित प्रतिकूल कार्य गर्ने वा गराउने: २ वर्ष कैद वा ३ लाखसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय।
३. साइबर बुलिङ गर्ने: ३ वर्षसम्म कैद वा १५ लाखसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय।
४. साइबर स्टकिङ गर्ने: ३ वर्षसम्म कैद वा १५ लाखसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय।
५. कसैको आईडी तथा सूचना ह्याक गर्ने: ३ वर्ष कैद वा ५ लाख जरिवाना वा दुवै सजाय।
६. फिसिङ वा इम्पोस्टर स्क्याम गर्ने: ३ महिना कैद वा ५० हजार जरिवाना वा दुवै सजाय।
७. सेक्स्टोर्सन वा एक्सटोर्सन कसुर गर्ने: ५ वर्षकैद वा १५ लाख जरिवाना वा दुवै सजाय।
८. विभत्स तस्वीर, अडियो वा भिडियो पोस्ट गर्ने: ३ वर्ष कैद वा १५ लाख जरिवाना।
९. अश्लील, मिथ्या वा भ्रामक विषयवस्तु प्रसार गर्ने: २ वर्षसम्म कैद वा ३ लाख जरिवाना।
१०. डिपफेक भिडियो अपलोड गर्ने: ५ वर्ष कैद वा १५ लाख जरिवाना वा दुवै सजाय।
११. बेनामी वा छद्मभेषी पहिचान बनाउन वा प्रयोग गर्ने: २ वर्ष कैद वा ३ लाख जरिवाना।
१२. छद्मभेषी स्थायी वा अस्थायी समूह बनाउने: २ वर्षसम्म कैद वा ३ लाख जरिवाना वा दुवै सजाय।
यस विधेयकले अनलाइन अपराधको विरुद्ध एक कडा कदम चाल्नको लागि सरकारलाई कानूनी अधिकार दिन्छ। यसले सामाजिक सञ्जालमा बढ्दो ट्रोलिङ, साइबर बुलिङ, नक्कली समाचार र अश्लील सामग्रीको दुरुपयोगलाई रोक्न मद्दत पुर्याउने छ। अनलाइन गतिविधिहरूका लागि कडा सजायको व्यवस्था गर्दा यसले विकृत व्यवहारलाई कम गर्न सक्छ, र नागरिकहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नमा सरकारको भूमिका बलियो बनाउँछ। यो विधेयक अनलाइन प्लेटफर्महरूको समुचित प्रयोगलाई प्रवर्द्धन गर्ने र अनलाइन दुरुपयोग नियन्त्रण गर्ने उद्देश्यले ल्याइएको छ।
यद्यपि, यसको कार्यान्वयनमा सरकारको निगरानी र पारदर्शिता आवश्यक हुनेछ। अनलाइन अपराधहरूको नियन्त्रण गर्दा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र व्यक्तिगत अधिकारको उल्लंघन नगर्ने सुनिश्चितता गर्न महत्त्वपूर्ण छ।
यस विधेयकको नकारात्मक पक्ष भनेको यसको कार्यान्वयनमा सम्भावित दुरुपयोगको खतरा हो। जब सरकारलाई अनलाइन प्लेटफर्महरूमा आपत्तिजनक सामग्री र दुरुपयोग नियन्त्रण गर्ने अधिकार दिन्छ, त्यसले व्यक्तिहरूका अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र विचारका अधिकारमा आक्रमण गर्ने सम्भावना पैदा गर्छ। कुनै पनि आलोचनात्मक विचार, सरकारविरुद्धको आवाज, वा समाजका कुनै पनि विकृति र समस्याबारे चेष्टा गर्दा यसलाई ‘राष्ट्रहित प्रतिकूल कार्य’को रूपमा व्याख्या गरेर सजायको भागी बनाउन सकिन्छ। यसले अनलाइन डिबेट र आलोचनात्मक विचारहरूको स्वतन्त्रता सङ्कुचन गर्न सक्छ।सामाजिक सञ्जाल नियमन विधेयकले अनलाइन प्लेटफर्ममा हुने विभिन्न गतिविधिहरूलाई नियमन गर्ने उद्देश्य राखेको छ। यसमा अनाधिकृत कार्यहरूको लागि कडा सजायका प्रावधानहरू छन्। यद्यपि, यस विधेयकले पत्रकारिता र सामाजिक टिप्पणीको स्वतन्त्रतालाई कसरी असर पार्ने हो भन्ने बिषयमा महत्वपूर्ण प्रश्न उठेका छन्।
